Mikroorganizmi dentalnog plaka su brojni i raznovrsni. Smatra se da jedan gram dentalnog plaka sadrži i do 220 biliona bakterija, odnosno 2,2x10" mikroorganizama.
U usnoj duplji je do sad nađeno i opisano oko 30 vrsta mikroorganizama, koji čine stalnu i normalnu oralnu floru. Mikroorganizmi oralne flore predstavljaju simbionte (uslovno patogene mikroorganizme) čovečijeg organizma. Oni su adaptirani na usnu duplju. Izvan nje ovi mikroorganizmi ispo- ljavaju vrlo agresivna patogena svojstva. Između mikroorganizama normalne oralne flore i domaćina postoji ravnoteža. Ukoliko dođe do poremećaja te ravnoteže delovanjem raznih faktora ili do naseljavanja drugih bakterija koje ne pripadaju ovoj regiji, ovi mikroorganizmi mogu učestvovati u nastanku i razvoju patoloških procesa u usnoj duplji.
g U sastav normalne oralne flore ulaze: koke, bacili, gljivice, filamentozni i spiralni oblici bakterija, gljivice, protozoe i virusi.
Pored ovih stalnih stanovnika u usnu duplju dospevaju i drugi mikroorganizmi iz spoljne sredine i drugih delova organizma. U toku patoloških stanja i kliconoštva mogu se naći i patogene vrste mikroorganizama. Ove prolazne vrste mikroorganizama obično borave kratko u usnoj duplji, pošto im ekološki uslovi ometaju duži opstanak.
U izučavanju mikroorganizama dentalnog plaka razmatra se kvalitativni sastav bakterijske flore, kao i njena kvantitativna zastupljenost.
KVALITATIVNI SASTAV I KVANTITATIVNA ZASTUPLJENOST MIKROORGANIZAMA DENTALNOG PLAKA
Kvalitativni sastav i kvantitativna zastupljenost mikroorganizama dentalnog plaka, kao i mikroorganizama usne duplje, su promenjivi i zavise od brojnih faktora. Kvalitativni sastav mikroorgann zama usne duplje i dentalnog plaka, kao i njihova kvantitativna zastupljenost su varijabilni i variraju od osobe do osobe. Oya varijabilnost se uočava čak i u različitim regionima usne duplje jedne iste osobe.
Smatra se da kvantitativni sastav i kvalitativna zastupljenost mikroorganizama u usnoj duplji, a prvenstveno u dentalnom plaku zavise od brojnih faktora kao što su:
- Starosno doba bolesnika,
- Oralna higijena,
- Svojstva pljuvačke,
- Stanje parodoncijuma i oralne sluzokože,
- Sazrevanje dentalnog plaka,
- Primena antibiotika i nekih drugih lekova i
m Količina,! lokalizacija plaka.
Starost bolesnika utiče na sastav oralne flore. Usna duplja ploda intrauterino je sterilna. Sa rođenjem počinje naseljavanje usne duplje mikroorganizmima iz porođajnih puteva, a nakon toga i mikroorganizmima sredine u kojoj novorođenče živi. Najpre se naseljavaju anaerobni mikroorganizmi. Nicanjem zuba i stvaranjem gingivalnog sulkusa i interdentalnih prostora, stvaraju se anaerobni uslovi što dovodi do naseljavanja anaerobnih mikroorganizama. Zbog toga, kad se govori o oralnoj flori, onda se po pravilu mislo na mikroorganizme koji se nalaze u parodoncijumu odnosno dentalnom plaku. Posle gubitka zuba u usnoj duplji smanjuje se i zastupljenost anaerobnih bakterija ili one potpuno iščezavaju.
Oralna higijena, na sastav, kao i na zastupljenost mikroorganizama utiče preko dentalnog plaka. U ustima sa lošom oralnom higijenom nastaje obilna akumulacija dentalnog plaka što u stvari dovodi i do povećanja broja mikroorganizama, jer bakterije uglavnom sačinjavaju dentalni plak.
Vrsta ishrane utiče na sastav i zastupljenost mikroorganizama tako što osobe u čijoj hrani dominiraju ugljeni hidrati imaju i veći broj mikroorganizama. U ovom slučaju se povećava naročito broj bakterija sa acidogenom aktivnošću.
- Pljuvačka bitno utiče na sastav oralne flore pa i na sastav i zastupljenost mikroorganizama dentalnog plaka. To se javlja zbog toga što, zahvaljujući prisustvu katalizatora, pljuvačka ima puferski efe- kat. Menjanjem pH pljuvačke održava se simbioza sojeva kojima je potrebna određena sredina.
Utvrđeno je da svojim enzimima koji imaju mukolitički efekat, pljuvačka razlaže mukopolisa- haride nekih bakterija, te na taj način deluje bakteri- cidno. Poznati su i drugi pozitivni uticaji pljuvačke na sastav oralne flore. Stalnom cirkulacijom pljuvačka spira mikroorganizme parodoncijuma i bitno utiče na sastav flore. Ova zaštitna uloga pljuvačke je dovoljno ispitana i utvrđena. Smatra se da se svaki poremećaj u stvaranju pljuvačke uvek bitno odražava i na sastav oralne flore.
-Stanje parodoncijuma bitno utiče na sastav dentalnog plaka. Ispitivanjem sa specijalnim mikroskopom sa tamnim poljem utvrđeno je da se flora dentalnog plaka bitno razlikuje u zdravih osoba i u osoba obolelüi od parodontopatije. U zdravom paroaoncijumu preko /u%> tiore dentalnog plaka Cine koke, ostalo su bacili i filamentozni oblici.
U obolelom parodoncijumu sastav flore je drukčiji. Hi koke čine svega 20%, dok se znatno povećava broj filamentoznih oblika. U težim oblicima parodontopatije, naročito ako su ove praćene komplikacijama, nalaze se fuzobakterije i capnocyto- phage. U hroničnim oblicima parodontopatije preo- vladava Actinomyces.
Sastav dentalnog plaka u zavisnosti od staqja parodoncijuma
Ispitivanja su pokazala da za nastanak kao i za teža razaranja u parodoncijumu najveću odgovornost nose: gram negativni bacili, Bacteroides, Spi- rochetae, Capnocytophagae i drugi mikrobi koji se nalaze u subgingivalnom dentalnom plaku. Izuzetan značaj se pridaje Bacteroides melaninogenciu- su. U eksperimentima kada je bakterijskim grupama dodavan ovaj mikroorganizam, bilo je moguće svaki put izazvati infekciju i lezije na gingivi. Tu infekciju je zatim bilo moguće prenositi sa životinje na životinju. Izostavljanjem bakteroidesa melani- nogenikusa iz asocijacije sa drugim mikroorganizmima patološke lezije su bile znatno slabijeg intenziteta, a infekcija nije mogla da se prenosi na druge životinje. No, i pored značaja koji se pridaje ovoj bakteriji, ona se ne može označiti kao specifični uzročnik oboljenja parodoncijuma, pošto je potrebno sadejstvo i drugih bakterija.
Danas je utvrđena nesumnjiva uloga bakterija za nastanak parodontopatija. Pri daljem izučavanju ove materije valja stalno imati u vidu utvrđenu nepobitnu činjenicu da parodontopatije ne izaziva jedan, već grupa specifičnih mikroorganizama.
- Sazrevanje dentalnog plaka. Starost dentalnog plaka utiče na sastav bakterijske flore tako što se ovaj odnos bitno menja od momenta stvaranja sentalnog plaka pa do njegovog definitivnog sazre- vanja.
Sastav flore dentalnog plaka nije konstantan i varira u toku evolucije dentalnog plaka, tako da postoji razlika u mikroorganizmima u zrelom i nezrelom plaku.
Odmah po formiranju sekundarne zubne peli- kule nastaje naseljavanje mikroorganizama. Kolonizacija mikroorganizama na dentalnoj.pelikuli počinje u brazdama, jamicama i udubljenjima na površini zuba. Bakterije se ugrađuju u samu peliku- lu ili se pripajaju na prominentnim mestima dental- ne pelikule. Povećanjem broja bakterija nastaje i međusobno spajanje pojedinih kolonija mikroorganizama.
U toku svakog metabolizma mikroorganizmi sintetišu neke polisaharide kao što su dekstran i le- van. Ti polisaharidi svojom lepljivošću pomažu i fiksaciju novih mikroorganizama u dentalnom plaku, kao i bolju fiksaciju dentalnog plaka na zubnu površinu.
Utvrđeno je da se nastanjivanje mikroorganizama odvija u tri faze:
- U prvoj fazi, koja traje do dva dana od početka formiranja dentalnog plaka, pojavljuju se gram pozitivne koke i gram pozitivni bacili. Najveći broj bakterija čine: Streptococcus mutans (50%) i Neis- seria (12%). Streptococcus salivarius je neznatno zastupljen (svega 1%). U toku tih prvih dana dental- ni plak se javlja u obliku guste mreže sastavljene od koka i mestimično štapićastih mikroorganizama.
SI. 185 Mikroorganizmi dentalnog plaka starog sedam dana
Od streptokoka je najzastupljeniji Streptococcus mutans čije kolonije daju plaku granulisan izgled. Smatra se da ovaj mikroorganizam ima i najveći afinitet za dentalnu pelikulu.
- U drugoj fazi, koja traje od drugog do četvrtog dana od početka formiranja plaka, već se stvaraju anaerobni uslovi. Dolazi do pojave anaerobnih formi bacila (fuziformnih). Javljaju se i gram negativni bacili (Bacteroides melaninogenicus). Pojavljuju se filamentozne bakterije, a povećava se broj gram negativnih koka. Značajan predstavnik gram negativnih bacila je Bacteroides melaninogenicus. Ime je dobio po sposobnosti da stvara crne kolonije. On produkuje veoma aktivan enzim kolagenazu i ima veoma izraženu proteolitičku aktivnost. Svojim proteolitičkim dejstvom razgrađuje belančevine, stvara veliki broj peptida koji služe za ishranu spiralnih i fuziformnih bakterija. U toku proteolitičkog procesa stvara se veći broj redukujućih grupa, kao stoje sulfhidrilna grupa (SH2). One snižavaju oksi- dacioni potencijal i tako doprinose razvoju anaerobnih bakterija.
- Treću fazu, koja traje od četvrtog do devetog dana, karakteriše pojava velikog broja spiralnih oblika. Tako se javljaju Fusobacterium, Actinomyces, Vibrioni i Veilonellae, koji su striktno anaerobni. Posle sedmog dana nastupa potpuno sazrevanje dentalnog plaka. Procenat filamentoznih bakterija raste, dok broj streptokoka opada.
-i: — Antibiotici kao i neka druga terapijska sredstva mogu bitno da utiču na sastav bakterijske flore dentalnog plaka. Antibiotici dovode do smanjenja broja mikroorganizama koji su osetljivi na ove le- kove, ali i do razmnožavanja vrsta koje su otporne na njih.
- Uticaj količine i lokalizacije dentalnog plaka na sastav i zastupljenost mikroorganizama. Količina i lokalizacija dentalnog plaka utiče na sastav i
SI. 186 Mikroorganizmi u zrelom dentalnom plaku
zastupljenost patogenih mikroorganizama dentalnog plaka. Pošto mikroorganizmi čine osnovu dentalnog plaka to će se sa povećanjem dentalnog plaka povećati i količina mikroorganizama. Mnogo je značajnija analiza uticaja lokalizacije dentalnog plaka na kvantitativnu i kvalitativnu zastupljenost mikroorganizama.
Lokalizacija dentalnog plaka bitno utiče na bakterijski sastav. Po lokalizaciji se razlikuje supra- gingivalni i subgingivalni dentalni plak. Sastav bakterijske flore dentalnog plaka koji se nalazi supra- gingivalno bitno se razlikuje od onog koji se nalazi subgingivalno.
U subgingivalnom plaku dominiraju anaerobni mikroorganizmi. To se objašnjava činjenicom što je subgingivalna regija zona sa relativno stagniraju- ćom okolinom u kojoj se naseljavaju mikroorganizmi koji se ne mogu odmah adherirati za površinu zuba. Zbog toga se u subgingivalnoj regiji nalaze i najveće kolonije anaerobnih pokretnih bakterija. Ove pokrete forme mikroorganizama mogu da ad- heriraju druge bakterije. Ove bakterije imaju direktan pristup hranjivim sastojcima iz subgingivalne regije. Oksidoreduktivni potencijal parodontalnog džepa (odnosno subgingivalne regije) je veoma nizak. U ovakvoj sredini mogu da opstanu samo mikroorganizmi prilagođeni na nisku koncentraciju kiseonika. To su fakultativni i striktni anaerobi.
Utvrđeno je i da lokalizacija dentalnog subgin- givalnog plaka utiče na sastav flore subgingivalnog plaka. Tako u dentalnom subgingivalnom plaku koji je pripojen za koren zuba i označava se kao tzv. pripojeni subgingivalni plak, dominiraju gram pozitivne bakterije i pokretne forme mikroorganizama. U dentalnom subgingivalnom plaku koji se u paro- dontalnom džepu nalazi slobodan i nije pripojen za koren zuba i označava se kao subgingivalni dentalni
plak, otkriveni su neki veoma agresivni anaerobni bacili, kao što su Actinobacillus actinomycete- mcomitans, fuzobakterije, bacteroides i drugi.
Utvrđeno je da su i gingiviti u stvari hronične bakterijske infekcije i da odnos ili interakcija između mikroorganizama i organizma domaćina određuju prirodu i obim oboljenja koje će nastati iz ove interakcije. Mikroorganizmi, direktnim prodorom u tkivo parodoncijuma, ili preko stvaranja toksičnih supstanci, utiču na nastajanje i razvoj patoloških procesa. Organizam će reagovati u vidu zaštite ili destrukcije. Ovde je bitan odnos između štetnih i korisnih reakcija. Od ovih reagovanja će zavisiti i nastajanje različitih vrsta tkivnih promena.
Mikrobska flora u osoba sa zdravim parodon- cijumom, odnosno na mestima gde parodoncijum nije oboleo, sastoji se prvenstveno od gram pozitivnih fakultativnih vrsta (roda streptokoka i aktinomi- cesa, kao što su na primer S. sanguis, S. mitis i A. naeslundi) i malog broja nekih drugih mikroorganizama.
Neki od ovih mikroorganizama su korisni, jer sprečavaju naseljavanje i razmnožavanje patogenih mikroorganizama. Takvi su na primer S. sanguis i Vellonela parvula.
Na mestima gde je izražena parodontopatija, povećano je prisustvo apiroheta. U osoba sa paro- dontopatijom odraslih nađeno je oko 90% anaerob- nih i gram negativnih vrsta (75%).
Zapaženo je daje eliminacija specifičnih patogenih bakterija primenom terapijskih mera, rezulto- valo u kliničkom poboljšanju. U toku juvenilne pa- rodontopatije u prevalenciji su gram negativne bakterije, a najznačajnija je Actinobacillus Actinomy- cetemcomitans koji može da čini i do 90% svih mikroorganizama koji se pojave u kulturi. Zato se on smatra primamim etiološkim faktorom tog oboljenja. U lečenju je potrebno, pored lokalne terapije, primeniti i antibiotike.
Gingiviti i parodontopatije su prouzrokovane mikroorganizmima koji se nalaze u gingivalnom sulkusu ili su pripojeni za površinu zuba (plak). Njihov patogeni potencijal varira od osobe do osobe od jednog mesta do drugog.
Mala količina plaka ne prouzrokuje oboljenje jer je kontrolišu odbrambeni mehanizmi domaćina. Bolest počinje kada se mikroorganizmi u plaku na- množe do određenog broja, pa njihova virulencija pređe nivo odbrambenih snaga. Bolest može da se pojavi i ako se smanje odbrambene snage mehanizama.
Sastav mikrobske flore i u dentalnom plaku je različit u zdrave osobe i u plaku kod osoba obolelih od gingivitisa i parodontopatije.
Uopšte rečeno, na nastanak parodontopatija utiču gram negativni anaerobni mikroorganizmi, a to su najčešće:
- Porphyromonas gingivalis,
- Prevotela intermedia,
- Actinobacillus actinomycetemcomitans,
- Campylobacter rectus,
- Treponema denticola,
- Fusobacterium nucleatum i dr.
Treba istaći da mnaoge bakterijske vrste nisu ni identifikovane i još nisu ispitane.
Sokranski i saradnici su definisali uslove koji treba da budu ispunjeni da bi se zaključilo daje neki mikroorganizam odgovoran za nastanak nekog oboljenja parodoncijuma. Po ovome je potrebno:
- Da se mikroorganizam nađe u velikom broju na obolelom mestu a da ga pri tome ima malo ili da ga nema na zdravim mestima.
- Da njegovo odstranjenje ili suzbijanje terapijom daje pozitivne terapijske rezultate.
- Da su povišena antitela prema njemu ili da su pojačane celulame reakcije (odgovor).
- Da unet laboratorijskim životinjama prouzrokuje neke znake bolesti.
- Daje patogen i virulentan.
Danas se smatra da, zavisno od tipa parodontopatije, određeni mikroorganizmi igraju odlučujuću ili značajnu ulogu. Sam mehanizam kojim mikroorganizmi doprinose razvoju bolesti i učestvuju u pa- togenezi parodontopatije je različit. Ovi mehanizmi zavise od:
- Direktne invazije mikroorganizama,
- Stvaranje određenih egzotoksina,
- Sastojaka ćelija mikroorganizama (endotok- sin, komponente sa površine ćelije, sastojci ćelijske opne).
- Savladavanja odbrambenih imunoloških reakcija organizma.
- Prirode stvorenih enzima.
Ranije se mislilo da ne postoji direktna invazija mikroorganizama. Danas je dokazano da mikroorganizmi mogu direktno prodirati u vezivno tkivo gingive, gde ispoljavaju patogeno dejstvo. Neki mikroorganizmi plaka stvaraju egzotoksine. Tako na primer Actinobacillus actinomycetemcomitans stvara leukotoksin koji može da izbegne odbrambe- nom dejstvu organizma u vidu fagocitoze polimor- fonukleara (neutrofila) i si. Ovaj toksin je možda faktor virulencije tog bacila. Sastavni delovi gram pozitivnih i gram negativnih mikroorganizama ta- kođe mogu da igraju značajnu ulogu u razvoju parodontopatija
U usnoj duplji je do sad nađeno i opisano oko 30 vrsta mikroorganizama, koji čine stalnu i normalnu oralnu floru. Mikroorganizmi oralne flore predstavljaju simbionte (uslovno patogene mikroorganizme) čovečijeg organizma. Oni su adaptirani na usnu duplju. Izvan nje ovi mikroorganizmi ispo- ljavaju vrlo agresivna patogena svojstva. Između mikroorganizama normalne oralne flore i domaćina postoji ravnoteža. Ukoliko dođe do poremećaja te ravnoteže delovanjem raznih faktora ili do naseljavanja drugih bakterija koje ne pripadaju ovoj regiji, ovi mikroorganizmi mogu učestvovati u nastanku i razvoju patoloških procesa u usnoj duplji.
g U sastav normalne oralne flore ulaze: koke, bacili, gljivice, filamentozni i spiralni oblici bakterija, gljivice, protozoe i virusi.
Pored ovih stalnih stanovnika u usnu duplju dospevaju i drugi mikroorganizmi iz spoljne sredine i drugih delova organizma. U toku patoloških stanja i kliconoštva mogu se naći i patogene vrste mikroorganizama. Ove prolazne vrste mikroorganizama obično borave kratko u usnoj duplji, pošto im ekološki uslovi ometaju duži opstanak.
U izučavanju mikroorganizama dentalnog plaka razmatra se kvalitativni sastav bakterijske flore, kao i njena kvantitativna zastupljenost.
KVALITATIVNI SASTAV I KVANTITATIVNA ZASTUPLJENOST MIKROORGANIZAMA DENTALNOG PLAKA
Kvalitativni sastav i kvantitativna zastupljenost mikroorganizama dentalnog plaka, kao i mikroorganizama usne duplje, su promenjivi i zavise od brojnih faktora. Kvalitativni sastav mikroorgann zama usne duplje i dentalnog plaka, kao i njihova kvantitativna zastupljenost su varijabilni i variraju od osobe do osobe. Oya varijabilnost se uočava čak i u različitim regionima usne duplje jedne iste osobe.
Smatra se da kvantitativni sastav i kvalitativna zastupljenost mikroorganizama u usnoj duplji, a prvenstveno u dentalnom plaku zavise od brojnih faktora kao što su:
- Starosno doba bolesnika,
- Oralna higijena,
- Svojstva pljuvačke,
- Stanje parodoncijuma i oralne sluzokože,
- Sazrevanje dentalnog plaka,
- Primena antibiotika i nekih drugih lekova i
m Količina,! lokalizacija plaka.
Starost bolesnika utiče na sastav oralne flore. Usna duplja ploda intrauterino je sterilna. Sa rođenjem počinje naseljavanje usne duplje mikroorganizmima iz porođajnih puteva, a nakon toga i mikroorganizmima sredine u kojoj novorođenče živi. Najpre se naseljavaju anaerobni mikroorganizmi. Nicanjem zuba i stvaranjem gingivalnog sulkusa i interdentalnih prostora, stvaraju se anaerobni uslovi što dovodi do naseljavanja anaerobnih mikroorganizama. Zbog toga, kad se govori o oralnoj flori, onda se po pravilu mislo na mikroorganizme koji se nalaze u parodoncijumu odnosno dentalnom plaku. Posle gubitka zuba u usnoj duplji smanjuje se i zastupljenost anaerobnih bakterija ili one potpuno iščezavaju.
Oralna higijena, na sastav, kao i na zastupljenost mikroorganizama utiče preko dentalnog plaka. U ustima sa lošom oralnom higijenom nastaje obilna akumulacija dentalnog plaka što u stvari dovodi i do povećanja broja mikroorganizama, jer bakterije uglavnom sačinjavaju dentalni plak.
Vrsta ishrane utiče na sastav i zastupljenost mikroorganizama tako što osobe u čijoj hrani dominiraju ugljeni hidrati imaju i veći broj mikroorganizama. U ovom slučaju se povećava naročito broj bakterija sa acidogenom aktivnošću.
- Pljuvačka bitno utiče na sastav oralne flore pa i na sastav i zastupljenost mikroorganizama dentalnog plaka. To se javlja zbog toga što, zahvaljujući prisustvu katalizatora, pljuvačka ima puferski efe- kat. Menjanjem pH pljuvačke održava se simbioza sojeva kojima je potrebna određena sredina.
Utvrđeno je da svojim enzimima koji imaju mukolitički efekat, pljuvačka razlaže mukopolisa- haride nekih bakterija, te na taj način deluje bakteri- cidno. Poznati su i drugi pozitivni uticaji pljuvačke na sastav oralne flore. Stalnom cirkulacijom pljuvačka spira mikroorganizme parodoncijuma i bitno utiče na sastav flore. Ova zaštitna uloga pljuvačke je dovoljno ispitana i utvrđena. Smatra se da se svaki poremećaj u stvaranju pljuvačke uvek bitno odražava i na sastav oralne flore.
-Stanje parodoncijuma bitno utiče na sastav dentalnog plaka. Ispitivanjem sa specijalnim mikroskopom sa tamnim poljem utvrđeno je da se flora dentalnog plaka bitno razlikuje u zdravih osoba i u osoba obolelüi od parodontopatije. U zdravom paroaoncijumu preko /u%> tiore dentalnog plaka Cine koke, ostalo su bacili i filamentozni oblici.
U obolelom parodoncijumu sastav flore je drukčiji. Hi koke čine svega 20%, dok se znatno povećava broj filamentoznih oblika. U težim oblicima parodontopatije, naročito ako su ove praćene komplikacijama, nalaze se fuzobakterije i capnocyto- phage. U hroničnim oblicima parodontopatije preo- vladava Actinomyces.
Sastav dentalnog plaka u zavisnosti od staqja parodoncijuma
Ispitivanja su pokazala da za nastanak kao i za teža razaranja u parodoncijumu najveću odgovornost nose: gram negativni bacili, Bacteroides, Spi- rochetae, Capnocytophagae i drugi mikrobi koji se nalaze u subgingivalnom dentalnom plaku. Izuzetan značaj se pridaje Bacteroides melaninogenciu- su. U eksperimentima kada je bakterijskim grupama dodavan ovaj mikroorganizam, bilo je moguće svaki put izazvati infekciju i lezije na gingivi. Tu infekciju je zatim bilo moguće prenositi sa životinje na životinju. Izostavljanjem bakteroidesa melani- nogenikusa iz asocijacije sa drugim mikroorganizmima patološke lezije su bile znatno slabijeg intenziteta, a infekcija nije mogla da se prenosi na druge životinje. No, i pored značaja koji se pridaje ovoj bakteriji, ona se ne može označiti kao specifični uzročnik oboljenja parodoncijuma, pošto je potrebno sadejstvo i drugih bakterija.
Danas je utvrđena nesumnjiva uloga bakterija za nastanak parodontopatija. Pri daljem izučavanju ove materije valja stalno imati u vidu utvrđenu nepobitnu činjenicu da parodontopatije ne izaziva jedan, već grupa specifičnih mikroorganizama.
- Sazrevanje dentalnog plaka. Starost dentalnog plaka utiče na sastav bakterijske flore tako što se ovaj odnos bitno menja od momenta stvaranja sentalnog plaka pa do njegovog definitivnog sazre- vanja.
Sastav flore dentalnog plaka nije konstantan i varira u toku evolucije dentalnog plaka, tako da postoji razlika u mikroorganizmima u zrelom i nezrelom plaku.
Odmah po formiranju sekundarne zubne peli- kule nastaje naseljavanje mikroorganizama. Kolonizacija mikroorganizama na dentalnoj.pelikuli počinje u brazdama, jamicama i udubljenjima na površini zuba. Bakterije se ugrađuju u samu peliku- lu ili se pripajaju na prominentnim mestima dental- ne pelikule. Povećanjem broja bakterija nastaje i međusobno spajanje pojedinih kolonija mikroorganizama.
U toku svakog metabolizma mikroorganizmi sintetišu neke polisaharide kao što su dekstran i le- van. Ti polisaharidi svojom lepljivošću pomažu i fiksaciju novih mikroorganizama u dentalnom plaku, kao i bolju fiksaciju dentalnog plaka na zubnu površinu.
Utvrđeno je da se nastanjivanje mikroorganizama odvija u tri faze:
- U prvoj fazi, koja traje do dva dana od početka formiranja dentalnog plaka, pojavljuju se gram pozitivne koke i gram pozitivni bacili. Najveći broj bakterija čine: Streptococcus mutans (50%) i Neis- seria (12%). Streptococcus salivarius je neznatno zastupljen (svega 1%). U toku tih prvih dana dental- ni plak se javlja u obliku guste mreže sastavljene od koka i mestimično štapićastih mikroorganizama.
SI. 185 Mikroorganizmi dentalnog plaka starog sedam dana
Od streptokoka je najzastupljeniji Streptococcus mutans čije kolonije daju plaku granulisan izgled. Smatra se da ovaj mikroorganizam ima i najveći afinitet za dentalnu pelikulu.
- U drugoj fazi, koja traje od drugog do četvrtog dana od početka formiranja plaka, već se stvaraju anaerobni uslovi. Dolazi do pojave anaerobnih formi bacila (fuziformnih). Javljaju se i gram negativni bacili (Bacteroides melaninogenicus). Pojavljuju se filamentozne bakterije, a povećava se broj gram negativnih koka. Značajan predstavnik gram negativnih bacila je Bacteroides melaninogenicus. Ime je dobio po sposobnosti da stvara crne kolonije. On produkuje veoma aktivan enzim kolagenazu i ima veoma izraženu proteolitičku aktivnost. Svojim proteolitičkim dejstvom razgrađuje belančevine, stvara veliki broj peptida koji služe za ishranu spiralnih i fuziformnih bakterija. U toku proteolitičkog procesa stvara se veći broj redukujućih grupa, kao stoje sulfhidrilna grupa (SH2). One snižavaju oksi- dacioni potencijal i tako doprinose razvoju anaerobnih bakterija.
- Treću fazu, koja traje od četvrtog do devetog dana, karakteriše pojava velikog broja spiralnih oblika. Tako se javljaju Fusobacterium, Actinomyces, Vibrioni i Veilonellae, koji su striktno anaerobni. Posle sedmog dana nastupa potpuno sazrevanje dentalnog plaka. Procenat filamentoznih bakterija raste, dok broj streptokoka opada.
-i: — Antibiotici kao i neka druga terapijska sredstva mogu bitno da utiču na sastav bakterijske flore dentalnog plaka. Antibiotici dovode do smanjenja broja mikroorganizama koji su osetljivi na ove le- kove, ali i do razmnožavanja vrsta koje su otporne na njih.
- Uticaj količine i lokalizacije dentalnog plaka na sastav i zastupljenost mikroorganizama. Količina i lokalizacija dentalnog plaka utiče na sastav i
SI. 186 Mikroorganizmi u zrelom dentalnom plaku
zastupljenost patogenih mikroorganizama dentalnog plaka. Pošto mikroorganizmi čine osnovu dentalnog plaka to će se sa povećanjem dentalnog plaka povećati i količina mikroorganizama. Mnogo je značajnija analiza uticaja lokalizacije dentalnog plaka na kvantitativnu i kvalitativnu zastupljenost mikroorganizama.
Lokalizacija dentalnog plaka bitno utiče na bakterijski sastav. Po lokalizaciji se razlikuje supra- gingivalni i subgingivalni dentalni plak. Sastav bakterijske flore dentalnog plaka koji se nalazi supra- gingivalno bitno se razlikuje od onog koji se nalazi subgingivalno.
U subgingivalnom plaku dominiraju anaerobni mikroorganizmi. To se objašnjava činjenicom što je subgingivalna regija zona sa relativno stagniraju- ćom okolinom u kojoj se naseljavaju mikroorganizmi koji se ne mogu odmah adherirati za površinu zuba. Zbog toga se u subgingivalnoj regiji nalaze i najveće kolonije anaerobnih pokretnih bakterija. Ove pokrete forme mikroorganizama mogu da ad- heriraju druge bakterije. Ove bakterije imaju direktan pristup hranjivim sastojcima iz subgingivalne regije. Oksidoreduktivni potencijal parodontalnog džepa (odnosno subgingivalne regije) je veoma nizak. U ovakvoj sredini mogu da opstanu samo mikroorganizmi prilagođeni na nisku koncentraciju kiseonika. To su fakultativni i striktni anaerobi.
Utvrđeno je i da lokalizacija dentalnog subgin- givalnog plaka utiče na sastav flore subgingivalnog plaka. Tako u dentalnom subgingivalnom plaku koji je pripojen za koren zuba i označava se kao tzv. pripojeni subgingivalni plak, dominiraju gram pozitivne bakterije i pokretne forme mikroorganizama. U dentalnom subgingivalnom plaku koji se u paro- dontalnom džepu nalazi slobodan i nije pripojen za koren zuba i označava se kao subgingivalni dentalni
plak, otkriveni su neki veoma agresivni anaerobni bacili, kao što su Actinobacillus actinomycete- mcomitans, fuzobakterije, bacteroides i drugi.
Utvrđeno je da su i gingiviti u stvari hronične bakterijske infekcije i da odnos ili interakcija između mikroorganizama i organizma domaćina određuju prirodu i obim oboljenja koje će nastati iz ove interakcije. Mikroorganizmi, direktnim prodorom u tkivo parodoncijuma, ili preko stvaranja toksičnih supstanci, utiču na nastajanje i razvoj patoloških procesa. Organizam će reagovati u vidu zaštite ili destrukcije. Ovde je bitan odnos između štetnih i korisnih reakcija. Od ovih reagovanja će zavisiti i nastajanje različitih vrsta tkivnih promena.
Mikrobska flora u osoba sa zdravim parodon- cijumom, odnosno na mestima gde parodoncijum nije oboleo, sastoji se prvenstveno od gram pozitivnih fakultativnih vrsta (roda streptokoka i aktinomi- cesa, kao što su na primer S. sanguis, S. mitis i A. naeslundi) i malog broja nekih drugih mikroorganizama.
Neki od ovih mikroorganizama su korisni, jer sprečavaju naseljavanje i razmnožavanje patogenih mikroorganizama. Takvi su na primer S. sanguis i Vellonela parvula.
Na mestima gde je izražena parodontopatija, povećano je prisustvo apiroheta. U osoba sa paro- dontopatijom odraslih nađeno je oko 90% anaerob- nih i gram negativnih vrsta (75%).
Zapaženo je daje eliminacija specifičnih patogenih bakterija primenom terapijskih mera, rezulto- valo u kliničkom poboljšanju. U toku juvenilne pa- rodontopatije u prevalenciji su gram negativne bakterije, a najznačajnija je Actinobacillus Actinomy- cetemcomitans koji može da čini i do 90% svih mikroorganizama koji se pojave u kulturi. Zato se on smatra primamim etiološkim faktorom tog oboljenja. U lečenju je potrebno, pored lokalne terapije, primeniti i antibiotike.
Gingiviti i parodontopatije su prouzrokovane mikroorganizmima koji se nalaze u gingivalnom sulkusu ili su pripojeni za površinu zuba (plak). Njihov patogeni potencijal varira od osobe do osobe od jednog mesta do drugog.
Mala količina plaka ne prouzrokuje oboljenje jer je kontrolišu odbrambeni mehanizmi domaćina. Bolest počinje kada se mikroorganizmi u plaku na- množe do određenog broja, pa njihova virulencija pređe nivo odbrambenih snaga. Bolest može da se pojavi i ako se smanje odbrambene snage mehanizama.
Sastav mikrobske flore i u dentalnom plaku je različit u zdrave osobe i u plaku kod osoba obolelih od gingivitisa i parodontopatije.
Uopšte rečeno, na nastanak parodontopatija utiču gram negativni anaerobni mikroorganizmi, a to su najčešće:
- Porphyromonas gingivalis,
- Prevotela intermedia,
- Actinobacillus actinomycetemcomitans,
- Campylobacter rectus,
- Treponema denticola,
- Fusobacterium nucleatum i dr.
Treba istaći da mnaoge bakterijske vrste nisu ni identifikovane i još nisu ispitane.
Sokranski i saradnici su definisali uslove koji treba da budu ispunjeni da bi se zaključilo daje neki mikroorganizam odgovoran za nastanak nekog oboljenja parodoncijuma. Po ovome je potrebno:
- Da se mikroorganizam nađe u velikom broju na obolelom mestu a da ga pri tome ima malo ili da ga nema na zdravim mestima.
- Da njegovo odstranjenje ili suzbijanje terapijom daje pozitivne terapijske rezultate.
- Da su povišena antitela prema njemu ili da su pojačane celulame reakcije (odgovor).
- Da unet laboratorijskim životinjama prouzrokuje neke znake bolesti.
- Daje patogen i virulentan.
Danas se smatra da, zavisno od tipa parodontopatije, određeni mikroorganizmi igraju odlučujuću ili značajnu ulogu. Sam mehanizam kojim mikroorganizmi doprinose razvoju bolesti i učestvuju u pa- togenezi parodontopatije je različit. Ovi mehanizmi zavise od:
- Direktne invazije mikroorganizama,
- Stvaranje određenih egzotoksina,
- Sastojaka ćelija mikroorganizama (endotok- sin, komponente sa površine ćelije, sastojci ćelijske opne).
- Savladavanja odbrambenih imunoloških reakcija organizma.
- Prirode stvorenih enzima.
Ranije se mislilo da ne postoji direktna invazija mikroorganizama. Danas je dokazano da mikroorganizmi mogu direktno prodirati u vezivno tkivo gingive, gde ispoljavaju patogeno dejstvo. Neki mikroorganizmi plaka stvaraju egzotoksine. Tako na primer Actinobacillus actinomycetemcomitans stvara leukotoksin koji može da izbegne odbrambe- nom dejstvu organizma u vidu fagocitoze polimor- fonukleara (neutrofila) i si. Ovaj toksin je možda faktor virulencije tog bacila. Sastavni delovi gram pozitivnih i gram negativnih mikroorganizama ta- kođe mogu da igraju značajnu ulogu u razvoju parodontopatija
Нема коментара:
Постави коментар